Darowizny, zobowiązania, potrzeba uregulowania spraw majątkowych – to kwestie pojawiające się najczęściej pod koniec życia.
Jednym z najczęstszych rozwiązań rozporządzenia swoim majątkiem jest wykorzystanie instytucji darowizny. Została ona opisana w art. 888 KC, który stanowi, iż przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
Czy jednak istnieje możliwość nałożenia na obdarowanego określonych obowiązków, celem zaspokojenia potrzeb osób trzecich?
Kodeks cywilny przewiduje dwie służące ku temu instytucje – darowiznę obciążliwą oraz darowiznę z poleceniem.
Pierwsza z nich nie została wskazana wprost w ustawie, jednakże zgodnie z art. 393 § 1 Kodeksu Cywilnego – jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia. Powyższe odnosi się również do umowy darowizny, w której zastrzeżono, iż obdarowany spełni określone świadczenie na rzecz osoby trzeciej. Na skutek tego obowiązku osoba ta staje się wierzycielem obdarowanego.
PRZYKŁAD:
Małżonkowie chcąc uregulować sprawy majątkowe, darowali swojej córce nieruchomość gruntową zabudowaną budynkiem jednorodzinnym. W tej samej umowie darczyńcy polecili obdarowanej, aby sprawowała nad nimi dożywotnią opiekę oraz niezwłocznie po dacie śmierci ostatniego z darczyńców wypłaciła na rzecz ich drugiej córki kwotę 80.000 złotych. Jednocześnie obdarowana zobowiązała się do sprawowania opieki nad darczyńcami oraz do wypłaty na rzecz siostry niezwłocznie po dacie śmierci ostatniego z darczyńców, kwoty 80.000 złotych. Ojciec sióstr zmarł w 2006 r. natomiast matka 4 lata później. Pismem z dnia 24 lipca 2014 r. powódka wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 80.000 złotych z tytułu zobowiązania zaciągniętego przy zawarciu umowy darowizny.
Darowizna z poleceniem została natomiast uregulowana w art. 394 Kodeksu cywilnego, który stanowi, iż darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie).
PRZYKŁAD:
„zobowiązuję obdarowanego do przeznaczenia niniejszej darowizny na zakup samochodu”, „zobowiązuję obdarowanego do wykonania za przeznaczoną darowiznę remontu mieszkania”
Istotnym jest, że w odróżnieniu od darowizny obciążliwej, darowizna z poleceniem nie czyni nikogo wierzycielem, toteż stosunek łączący obdarowanego obciążonego poleceniem oraz osobę odnoszącą korzyść z tego polecenia ma charakter zobowiązania naturalnego. Oznacza to, że w odróżnieniu od obowiązku zawartego w darowiźnie obciążliwej, osoba taka nie może wykorzystać przymusu państwowego w celu dochodzenia jego realizacji. Co więcej, art. 894 kodeksu cywilny wskazuje, kto może wystąpić z żądaniem realizacji polecenia – jest to darczyńca, a po śmierci jego spadkobiercy a jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny – także właściwy organ państwowy.
Niezależnie od powyższego wskazać trzeba, że choć istnieje możliwość nałożenia konkretnych obowiązków na rzecz obdarowanego, to w wielu przypadkach na skutek błędnego zapisu, bądź przeoczenia, składniki majątkowe pozostają niezabezpieczone. Wtedy o ich ostatecznym losie decyduje Sąd, a nie sami spadkodawcy, zgodnie z ogólnymi zasadami dziedziczenia przewidzianymi w kodeksie cywilnym.